Ngày 30/10/1965, tại cảng Phà Đen (Hà Nội), Cục Quản lý Xe (Tổng cục Hậu cần) ban hành quyết định thành lập Ban Ca nô (tiền thân của Nhà máy Z173 ngày nay) với nhiệm vụ đóng mới, sửa chữa các phương tiện như thuyền gỗ, thuyền nan, thuyền gắn máy, ca nô, sà lan phục vụ vận chuyển và rà phá bom từ trường do máy bay Mỹ thả xuống các cửa sông, cửa biển. Trong suốt chặng đường 60 năm xây dựng, phát triển, các thế hệ cán bộ, công nhân viên, người lao động Nhà máy qua các thời kỳ luôn chung sức, đồng lòng, nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, thách thức, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đóng mới và sửa chữa tàu, thuyền, phương tiện nổi, trang bị cho lực lượng vũ trang.
Thời kỳ đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc, quân số của Nhà máy chỉ có vài chục người, dây chuyền, trang thiết bị, nhà xưởng đơn sơ, lạc hậu, tài sản lớn nhất là hai chiếc xe Gat để vận chuyển vật tư, thiết bị. Với tinh thần "Tất cả vì tiền tuyến, tất cả vì miền Nam ruột thịt", cùng phương châm "Biến không thành có", cán bộ, công nhân viên Nhà máy đã ngày đêm bám máy, bám xưởng, sửa chữa hàng trăm ca nô, sà lan; cải tiến xe Zin-130 thành xe phao vượt sông; xe thùng thành xe tec chở dầu; xe AM lắp cuộn từ trường để kích nổ bom nổ chậm… phục vụ kháng chiến.
.jpg)
Ban chấp hành Đảng bộ Z173 nhiệm kỳ 2025-2030 và đại biểu dự Đại hội đại biểu Đảng bộ Tổng cục CNQP lần thứ XI ra mắt Đại hội. Ảnh: TUẤN MINH
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, Nhà máy Z173 nhanh chóng ổn định tổ chức, khẩn trương xây dựng lại cơ sở vật chất, nhà xưởng, trang thiết bị, triển khai sản xuất, kịp thời cung cấp nhiều trang bị, khí tài cho các đơn vị làm nhiệm vụ vận chuyển, chiến đấu, bảo vệ biên giới. Năm 1981, Nhà máy chuyển địa điểm từ cảng Phà Đen, Hà Nội về huyện An Dương, thành phố Hải Phòng. Từ thời điểm này, chức năng, nhiệm vụ của Nhà máy có sự thay đổi: từ chỗ chỉ đóng mới, sửa chữa các phương tiện đường sông, Nhà máy đảm nhận nhiệm vụ đóng mới và sửa chữa tàu quân sự, đóng mới tàu kinh tế trên biển.
Năm 1986, đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, Nhà máy phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt của cơ chế thị trường. Để phát triển đi lên, Đảng ủy, Ban giám đốc Nhà máy đã đề ra lộ trình: chuyển từ sửa chữa phương tiện vận tải đường sông sang đường biển; từ sửa chữa sang đóng mới tàu biển. Nhờ chuẩn bị tốt nhân lực và trang thiết bị (máy cắt plasma tự động, máy siêu âm kiểm tra chiều dày kim loại, máy lập trình gia công vỏ tàu, các loại máy hàn, máy ép thủy lực; mặt bằng nhà xưởng mở rộng…), Nhà máy từ chỗ chỉ sửa chữa tàu 200 tấn đã tiếp nhận, sửa chữa tàu vận tải 600 tấn, 1.000 tấn. Tiếp đến, Nhà máy đã đóng mới thành công nhiều loại tàu cho Binh chủng Đặc công, tàu vận tải 450 tấn cho Quân chủng Hải quân, tàu chở xăng dầu từ 150-450 tấn cho Cục Vận tải (nay là Cục vận tải-Xe máy), tàu tuần tra cao tốc vỏ hợp kim nhôm, xuồng cứu hộ cứu nạn, tàu Cảnh sát biển TT200, TT400.
Năm 2009, trên cơ sở nền tảng và kinh nghiệm trong thi công đóng mới nhiều loại tàu quân sự và kinh tế, lãnh đạo, chỉ huy Nhà máy đã mạnh dạn đề xuất với Bộ Quốc phòng và Tổng cục CNQP cho triển khai dự án đóng mới tàu pháo TT400TP theo phương thức "mua thiết kế sơ bộ của nước ngoài, sau đó phối hợp với đơn vị thiết kế ở trong và ngoài Quân đội hoàn thiện thiết kế công nghệ, thiết kế thi công". Sau gần 6 năm triển khai, Nhà máy đã hoàn thành 6 tàu pháo TT400TP bàn giao cho Quân chủng Hải quân, đảm bảo chất lượng, tiến độ, an toàn. Tàu TT400TP là sản phẩm tiêu biểu, đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của Nhà máy trong việc tiếp nhận, làm chủ công nghệ đóng tàu hiện đại, tiết kiệm hàng chục triệu USD ngân sách. Đồng thời, nâng cao năng lực thiết kế, thi công tàu quân sự có lượng giãn nước đến 2.000 tấn và tàu bổ trợ quân sự đến 4.000 tấn. Năm 2015, Nhà máy tiếp tục được giao nhiệm vụ đóng mới 4 tàu, gồm: 2 tàu TT400, tàu vận tải đa năng tiếp dầu 3.000 tấn cho Cảnh sát biển và tàu vận tải đa năng tiếp dầu 3.000 tấn cho Quân chủng Hải quân theo Nghị quyết 72 của Quốc hội, đảm bảo chất lượng, tiến độ và tuyệt đối an toàn.
.jpg)
Tàu tuần tra cao tốc BP-18 do Nhà máy Z173 đóng mới. Ảnh: VĂN TỚI
Trong giai đoạn từ năm 2020 đến nay, mặc dù chịu tác động nặng nề của dịch Covid-19, nền kinh tế toàn cầu bất ổn, ngành đóng tàu chững lại, cạnh tranh gay gắt, nhưng cán bộ, công nhân viên, người lao động Nhà máy đã đoàn kết vượt khó, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ: nghiên cứu, triển khai đóng mới hàng chục tàu, xuồng quân sự; sửa chữa, bảo đảm kỹ thuật cho các đơn vị. Nổi bật là tàu chở nhựa đường 3.100 tấn; tàu vận tải đa năng tiếp dầu trên biển 3.000 tấn; tàu cao tốc; tàu chữa cháy và cứu hộ ST202F1 trang bị cho Công an nhân dân - lần đầu tiên được đóng mới tại Việt Nam, góp phần nâng cao năng lực phòng cháy, chữa cháy, cứu hộ trên sông, biển.
Cũng trong giai đoạn này, Nhà máy được giao nhiệm vụ đặc biệt: đóng 7 tàu tuần tra cao tốc BP-18 bằng nguồn vốn vay ưu đãi ODA để trang bị cho Bộ đội Biên phòng. Đây là dự án quốc phòng đầu tiên sử dụng vốn ODA. Với sự quyết tâm cao, Nhà máy đã hoàn thành đóng mới 7 tàu, bàn giao đúng tiến độ, đảm bảo tính năng kỹ thuật, chất lượng sản phẩm. Thành công này có ý nghĩa chính trị to lớn; đồng thời, khẳng định uy tín, năng lực và trách nhiệm của Z173 trong hợp tác nghiên cứu, đóng mới tàu quân sự hiện đại.
Bên cạnh nhiệm vụ quốc phòng, Nhà máy còn triển khai hiệu quả chủ trương kết hợp quốc phòng với kinh tế, kinh tế với quốc phòng, chủ động mở rộng thị trường. Đến nay, Nhà máy đã đóng mới nhiều loại tàu xuất khẩu sang các nước châu Âu, châu Phi, châu Á, như: tàu vận tải đa năng đến 3.500 tấn, xuồng cao tốc. Riêng giai đoạn 2020 - 2025, Nhà máy triển khai đóng mới, sửa chữa 131 tàu kinh tế; thi công 10 hợp đồng gia công cấu kiện cho khách hàng trong và ngoài nước, góp phần bảo đảm việc làm, thu nhập cho người lao động.
Với những thành tích đặc biệt xuất sắc, Nhà máy Z173 đã vinh dự nhận được nhiều phần thưởng cao quý: Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới (năm 2000); Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (năm 2015); Huân chương Độc lập hạng Nhất (năm 2020). Nhân dịp kỷ niệm 60 năm Ngày truyền thống (30/10/1965-30/10/2025), Nhà máy được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Nhì.
Tự hào với truyền thống 60 năm xây dựng và trưởng thành, với phương châm "Đoàn kết - Dân chủ - Đột phá - Phát triển", Nhà máy Z173 quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng, Nhà nước về phát triển CNQP, nhất là Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 26/1/2022 của Bộ Chính trị về "Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng đến năm 2030 và những năm tiếp theo", tập trung nghiên cứu thiết kế, đóng mới các loại tàu quân sự hiện đại, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại. Nhà máy cũng xác định quyết tâm không ngừng đổi mới sáng tạo; tổ chức bộ máy theo hướng tinh, gọn, hiệu quả; đổi mới tư duy, phương thức phát triển kinh tế, tăng tỷ trọng sản phẩm xuất khẩu, xây dựng Nhà máy trở thành trung tâm đóng tàu quân sự hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc trong tình hình mới.
Đại tá, TS. PHẠM VĂN TUẤN
Giám đốc Nhà máy Z173