CNQP&KT - Để xây dựng nền công nghiệp quốc phòng (CNQP) chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại, yêu cầu về làm chủ khoa học - công nghệ (KHCN) luôn được đặt lên hàng đầu. CNQP là bộ phận của công nghiệp quốc gia, có vai trò đặc biệt quan trọng tạo nên tiềm lực quốc phòng, an ninh; trực tiếp nghiên cứu, sản xuất, sửa chữa, cải tiến, hiện đại hóa vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự, góp phần nâng cao sức mạnh chiến đấu của lực lượng vũ trang nhân dân.

Ngày 15/9/1945, tức là chỉ ít ngày sau khi đất nước giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ thị thành lập Phòng Quân giới trực thuộc Bộ Quốc phòng - tiền thân của Tổng cục CNQP ngày nay. Điều đó thể hiện sự quan tâm của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với việc nghiên cứu chế tạo, sản xuất vũ khí để trang bị cho lượng vũ trang bảo vệ thành quả cách mạng. Ra đời trong bối cảnh Cách mạng tháng Tám vừa giành thắng lợi, ngành CNQP đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách, không có các cơ sở sản xuất cơ khí chế tạo, không có công nghệ, kỹ thuật sản xuất và vật tư, thiết bị, nguyên liệu cốt yếu. Thực tế đó không làm nản lòng những cán bộ Quân giới đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh tin cậy giao nhiệm vụ, trong đó có các nhà trí thức, khoa học quân sự trẻ, tài năng như: Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu, Võ Quý Huân... Đông đảo các tầng lớp nhân dân đã tự nguyện đóng góp sức người, sức của xây dựng các cơ sở sản xuất vũ khí cho cách mạng. Chỉ trong thời gian ngắn, hàng trăm binh công xưởng ra đời, sản xuất nhiều loại vũ khí, trang thiết bị phục vụ kịp thời cho quân và dân ta trong các cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc.

Trong 9 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, bằng các phong trào thi đua "Sản xuất vì tiền tuyến" và "Tất cả để chiến thắng", ngành Quân giới - CNQP đã tập trung cải tiến, sửa chữa, sản xuất và cung cấp cho chiến trường hàng vạn tấn vũ khí, trang bị phù hợp với cách đánh của các lực lượng vũ trang, giúp quân và dân ta lập nên những thắng lợi vang dội mà đỉnh cao là Chiến thắng Điện Biên Phủ "Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu". Đây là một sự kiện đặc biệt quan trọng, đánh dấu bước phát triển mới của ngành CNQP và KHCN quân sự Việt Nam.

Trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc, ngành CNQP đã ứng dụng thành tựu KHCN để nghiên cứu, cải tiến thành công nhiều loại vũ khí, trang bị sử dụng phù hợp với điều kiện chiến trường và cách đánh của Việt Nam; trong đó có việc cải tiến các loại vũ khí, khí tài phòng không, giúp quân và dân ta bắn rơi nhiều máy bay hiện đại của địch. Đồng thời, đã triệt để tận dụng vũ khí thu được của địch tiến hành sửa chữa, cải biên, chi viện kịp thời cho các chiến trường, giúp quân và dân ta giành thắng lợi trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Bước vào thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhất là từ khi tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, CNQP tiếp tục nhận được sự quan tâm, chăm lo đặc biệt của Đảng, Nhà nước và có sự phát triển vượt bậc. Chỉ tính 10 năm trở lại đây, CNQP Việt Nam đã nghiên cứu, chế tạo, sản xuất, sửa chữa, cải tiến, đồng bộ và hiện đại hóa nhiều loại vũ khí, trang bị kỹ thuật (VKTBKT), nhất là các loại VKTBKT mới, hàm lượng KHCN cao, từng bước đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa Quân đội. Tuy nhiên, so với yêu cầu thực tiễn đặt ra, sự phát triển CNQP còn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế và có mặt chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ. Trong khi đó, bối cảnh thế giới và khu vực đang diễn biến phức tạp, khó lường; xung đột vũ trang, tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, chiến tranh cục bộ, tấn công mạng diễn ra gay gắt. Khoa học kỹ thuật, công nghệ quân sự phát triển mạnh mẽ, nhiều loại vũ khí mới ra đời, xu hướng chiến tranh sử dụng vũ khí công nghệ cao, vũ khí trí tuệ nhân tạo, máy bay không người lái (UAV), chiến tranh từ xa ngày càng phổ biến… Những vấn đề đó đã và đang tác động mạnh mẽ đến tiến trình xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, củng cố quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, trong đó nhiệm vụ phát triển CNQP lưỡng dụng, hiện đại càng trở nên bức thiết. Muốn xây dựng CNQP chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại, phải vươn lên làm chủ KHCN, thiết kế, chế tạo, sản xuất được các chủng loại vũ khí hiện đại cho các quân, binh chủng, có tính năng kỹ - chiến thuật cao, như các loại vũ khí thông minh, vũ khí tích hợp hệ thống, vũ khí công nghệ cao, UAV... đặc biệt là một số loại vũ khí chiến lược theo yêu cầu trang bị cho các lực lượng để đáp ứng nhiệm vụ xây dựng Quân đội hiện đại. Nghị quyết số 20-NQ/TW, ngày 1/11/2012 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI "Về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa", trong đó có xây dựng, phát triển CNQP với quan điểm: Phát triển và ứng dụng KHCN là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng nhất để đẩy mạnh phát triển CNQP, bảo vệ Tổ quốc; là một nội dung cần được ưu tiên tập trung đầu tư trước một bước trong hoạt động nghiên cứu đổi mới sáng tạo của các ngành, các cấp. Sự lãnh đạo của Đảng, năng lực quản lý của Nhà nước và tài năng, tâm huyết của đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ đóng vai trò quyết định thành công của sự nghiệp phát triển".

"Cần tập trung đẩy nhanh việc xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp để tạo hành lang pháp lý cho các bước phát triển lâu dài của CNQP, trong đó phải cụ thể hóa được cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để CNQP thực sự trở thành mũi nhọn của công nghiệp quốc gia".

(Thượng tướng, TS. Lê Huy Vịnh)

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định: "Phát triển công nghiệp quốc phòng, an ninh theo hướng lưỡng dụng, ngày càng hiện đại, có trình độ khoa học - công nghệ cao, là bộ phận quan trọng và trở thành mũi nhọn của công nghiệp quốc gia, chế tạo được một số loại vũ khí có ý nghĩa chiến lược, từng bước bảo đảm vũ khí, trang bị cho lực lượng vũ trang"1. Cùng với đó, ngày 26/1/2022, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW về "Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng đến năm 2030 và những năm tiếp theo", xác định xây dựng nền CNQP chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại, trở thành mũi nhọn của công nghiệp quốc gia.

Tuy nhiên, hiện nay, việc tiếp cận các ngành KHCN tiên tiến vào nghiên cứu thiết kế, chế tạo VKTBKT còn rất hạn chế do các nước luôn bảo mật thông tin liên quan đến lĩnh vực CNQP; phương tiện, tài liệu, trang - thiết bị phục vụ tính toán thiết kế, chế tạo sản phẩm CNQP còn thiếu…

Trong thời gian tới, cần tiếp tục thực hiện tốt một số định hướng, giải pháp mang tính đột phá để tiếp cận và làm chủ KHCN mới, tiên tiến liên quan tới thiết kế, chế tạo VKTBKT, trọng tâm là:

Một là, tập trung đầu tư nghiên cứu thiết kế, chế tạo, sản xuất thành công các chủng loại VKTBKT tiên tiến, trong đó có những chủng loại mới đạt trình độ hiện đại tương đương với thế giới và khu vực. Theo đó, cần ưu tiên ứng dụng hiệu quả các công nghệ nền tảng, các thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thực hiện "đi tắt, đón đầu" trong một số lĩnh vực công nghệ quân sự đặc thù để tạo chuyển biến về năng lực thiết kế - chế tạo các sản phẩm có tính đột phá về tính năng chiến thuật - kỹ thuật. Ứng dụng công nghệ mới, tiên tiến, lưỡng dụng, tiến tới làm chủ công nghệ nền, công nghệ lõi trong nghiên cứu, thử nghiệm, sản xuất VKTBKT có hàm lượng công nghệ cao.

Hai là, hoàn thiện cơ chế quản lý các đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu KHCN về CNQP theo hướng đẩy mạnh thực hiện cơ chế đặt hàng, khoán kinh phí theo kết quả đầu ra; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác đánh giá, phản biện; mở rộng phạm vi nội dung nhiệm vụ, tăng cường liên kết, phối hợp giữa các tổ chức ở trong và ngoài Quân đội. Đồng thời, tiếp tục hiện đại hóa các dây chuyền sản xuất, các viện nghiên cứu, phòng thí nghiệm và hạ tầng, phương tiện kỹ thuật phục vụ nghiên cứu, thiết kế và thử nghiệm trong ngành CNQP.

Ba là, đẩy mạnh rà soát, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy về CNQP theo hướng đổi mới, hội nhập, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, cải cách hành chính... Hệ thống tổ chức và cơ chế quản lý cần thống nhất, đồng bộ, không chồng chéo, bảo đảm tinh, gọn, hiệu quả và phù hợp với đặc thù của ngành CNQP Việt Nam. Cần tập trung đẩy nhanh việc xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật CNQP, an ninh và động viên công nghiệp để tạo hành lang pháp lý cho các bước phát triển lâu dài của CNQP, trong đó phải cụ thể hóa được cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để CNQP thực sự trở thành mũi nhọn của công nghiệp quốc gia.

Bốn là, cơ cấu lại doanh nghiệp CNQP thích ứng với các yêu cầu hội nhập vào cơ chế quản lý của công nghiệp quốc gia, hội nhập quốc tế và đủ sức cạnh tranh cả trên thị trường trong nước và quốc tế. Quy hoạch thế bố trí tiềm lực CNQP phù hợp với định hướng bố trí lực lượng và nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa quốc phòng với kinh tế. Theo đó, các cơ sở CNQP nòng cốt cần được tổ chức, sắp xếp lại theo chuyên ngành sản phẩm phù hợp với thế bố trí phòng thủ chiến lược của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.

Năm là, tập trung xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển CNQP theo hướng lưỡng dụng, hiện đại; chú trọng thu hút các nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành, tổng công trình sư; đồng thời không ngừng nâng cao chất lượng, tay nghề cho đội ngũ công nhân kỹ thuật, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Sáu là, huy động nguồn lực tài chính cho phát triển CNQP, gồm cả nguồn lực xã hội hóa để phát triển CNQP theo hướng chủ động, tự lực, tự cường; đặc biệt huy động nguồn lực tài chính cho các chương trình, dự án, đề án trọng điểm về nâng cao tiềm lực KHCN phục vụ phát triển CNQP.

Xây dựng, phát triển ngành CNQP với tiềm lực KHCN lưỡng dụng, hiện đại là chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta; đòi hỏi các cấp, các bộ, ngành, địa phương, nhất là các đơn vị chuyên ngành cần đề cao trách nhiệm trong tham gia xây dựng, phát triển lĩnh vực quan trọng này. Sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành, cơ quan, đơn vị tạo hành lang pháp lý cho phát triển CNQP hiện đại, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Thượng tướng, TS. LÊ HUY VỊNH

Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Quân ủy Trung ương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng