CNQP&KT - Khu kinh tế cửa khẩu có vị trí quan trọng cả về chính trị - kinh tế - xã hội (KT-XH), quốc phòng - an ninh và đối ngoại. Các khu kinh tế cửa khẩu ở Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào việc thúc đẩy tăng trưởng KT-XH, củng cố quan hệ hữu nghị truyền thống, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển giữa Việt Nam với các nước láng giềng.

Sau hơn 20 năm hình thành và phát triển, các khu kinh tế cửa khẩu ở Việt Nam đã đạt được một số kết quả cơ bản sau: Về kinh tế - chính trị - xã hội, các khu kinh tế cửa khẩu đã góp phần củng cố kết cấu cơ sở hạ tầng, tiếp thu công nghệ tiên tiến cho phát triển công - nông nghiệp theo hướng hiện đại; đồng thời mở ra cơ hội thuận lợi cho giao thương hàng hóa, thu hút đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của các địa phương, tạo việc làm và thu nhập cho nhân dân vùng biên giới.

Việc xây dựng các khu kinh tế cửa khẩu đã thúc đẩy quá trình chuyển dịch nền kinh tế tự cung tự cấp sang nền kinh tế sản xuất hàng hóa, tạo ra sự phát triển ở các vùng để hình thành khu vực thị trường rộng lớn có khả năng thu hút và hội nhập với thị trường các nước láng giềng, khu vực và thế giới. Bên cạnh đó, tạo điều kiện thuận lợi để tiếp thu khoa học công nghệ mới; phát triển văn hóa - xã hội; nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho nhân dân... Tiêu biểu là: “Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh), năm 2017, kim ngạch xuất, nhập khẩu đạt 4.743 triệu USD, tăng 1,2 lần so với năm 2008; khách du lịch đạt hơn 2,2 triệu lượt, tăng 10,6 lần so với năm 2008; các dịch vụ tài chính, tín dụng, ngân hàng, vận tải, bưu chính - viễn thông... phát triển theo hướng hiện đại; ngành công nghiệp có bước phát triển đột phá, giá trị sản xuất công nghiệp năm 2017 đạt 7.314 tỷ, tăng 71 lần so với 10 năm trước đó”¹. “Khu kinh tế cửa khẩu Lào Cai (Lào Cai), doanh thu của hoạt động sản xuất, kinh doanh tại khu kinh tế cửa khẩu giai đoạn 2016-2018 đạt 16.756 tỷ đồng. Giá trị xuất, nhập khẩu trong giai đoạn 2016-2018 đạt 7,7 tỷ USD. Số lượng người xuất, nhập cảnh tiếp tục tăng dần qua các năm, giai đoạn 2016-2018 đạt 22.768 nghìn lượt người. Thu ngân sách từ hoạt động cửa khẩu giai đoạn 2016-2018 đạt 5.912 tỷ đồng, trong đó: Năm 2016 đạt 1.317 tỷ đồng, năm 2017 đạt 2.125 tỷ đồng (tăng 61% so với năm 2016), năm 2018 đạt 2.470 tỷ đồng (tăng 16% so với năm 2017)”².

Cửa khẩu Quốc tế Lào Cai là nơi có hoạt động giao thương sôi động giữa Việt Nam và Trung Quốc.                   Ảnh:  CTV

Về quốc phòng - an ninh (QP-AN) và đối ngoại: Trên cơ sở các quan điểm, đường lối bảo vệ Tổ quốc của Đảng, cấp ủy, chính quyền của các tỉnh, thành phố có khu kinh tế cửa khẩu đã thường xuyên quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm túc chủ trương, đường lối của Đảng về nhiệm vụ QP-AN gắn với thực tiễn của địa phương; đặc biệt là Nghị quyết số 28-NQ/TW (khoá XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới; Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 22/9/2008 của Bộ Chính trị và Nghị định số 52/2007/NĐ-CP ngày 10/10/2007 của Chính phủ về “Tiếp tục xây dựng các tỉnh, thành phố thành khu vực phòng thủ vững chắc trong tình hình mới”. Công tác quân sự địa phương thường xuyên được củng cố, đủ khả năng xử lý các tình huống phức tạp về QP-AN có thể xảy ra trên địa bàn, tạo điều kiện cho phát triển KT-XH của địa phương. Cùng với đó, hoạt động đối ngoại không ngừng được mở rộng và tăng cường, thực hiện hiệu quả thỏa thuận thiết lập cơ chế giao lưu hữu nghị giữa tỉnh, thành phố biên giới của Việt Nam với các tỉnh, thành phố  biên giới của các nước láng giềng, trọng tâm là hoạt động hợp tác, thúc đẩy phát triển thương mại, du lịch biên giới; duy trì các hoạt động giao lưu hữu nghị giữa các địa phương giáp biên Việt Nam… góp phần xây dựng khu vực biên giới hòa bình, hữu nghị, ổn định, hợp tác cùng phát triển.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động của các khu kinh tế cửa khẩu vẫn còn một số hạn chế, như: Quy hoạch còn thiếu đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, đầu tư còn dàn trải. Nhận thức của một số cấp ủy, ban, ngành địa phương, lãnh đạo các doanh nghiệp và một bộ phận nhân dân về phát triển KT-XH ở khu kinh tế cửa khẩu gắn với củng cố QP-AN còn hạn chế, có biểu hiện mơ hồ mất cảnh giác. Có nơi, có lĩnh vực việc đầu tư cho nhiệm vụ QP-AN chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh và mức tăng trưởng kinh tế của địa phương. Việc chỉ đạo, xử lý một số vụ việc đột xuất, phức tạp ở địa phương còn lúng túng, thiếu kiên quyết, nhất là vấn đề liên quan đến dân tộc, tôn giáo. An ninh và trật tự an toàn xã hội cũng có những điểm nóng như hoạt động tội phạm xuyên biên giới còn nhiều phức tạp, ảnh hưởng lớn tới tình hình an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội ở khu kinh tế cửa khẩu. Mặt khác, do điều kiện địa lý tự nhiên, cơ sở hạ tầng ở các khu kinh tế cửa khẩu chậm phát triển; có đông đồng bào các dân tộc thiểu số sinh sống, trình độ dân trí thấp; đời sống còn nhiều khó khăn, tỷ lệ đói nghèo cao... 

Xuất phát từ thực tế kết hợp phát triển KT-XH ở khu kinh tế cửa khẩu gắn với tăng cường củng cố QP-AN trong hơn 20 năm qua, thời gian tới, cần tiếp tục tập trung thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Một là, tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về kết hợp phát triển KT-XH gắn với tăng cường củng cố QP-AN ở khu kinh tế cửa khẩu.

Nội dung tuyên truyền, giáo dục tập trung vào quán triệt nắm vững, chấp hành nghiêm đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với nhiệm vụ kết hợp KT-XH với tăng cường củng cố QP-AN ở khu kinh tế cửa khẩu. Tuyên truyền, phổ biến những nội dung cơ bản về biên giới quốc gia; quy chế khu vực biên giới, cửa khẩu; các điều ước quốc tế về qua lại biên giới, mậu dịch biên giới; các văn bản thoả thuận giữa Chính phủ Việt Nam với chính phủ các nước có chung đường biên giới. Giáo dục đẩy mạnh phát triển KT-XH với xây dựng, củng cố cơ sở chính trị địa phương khu vực biên giới vững mạnh, củng cố QP-AN, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

Hai là, tăng cường sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý của chính quyền trong phát triển khu kinh tế cửa khẩu.

Chấp hành nghiêm các chỉ thị, nghị quyết của cấp trên để kịp thời đưa ra những quyết sách, nhất là vấn đề liên quan đến đất đai, giải phóng mặt bằng, xây dựng chính sách kinh tế đặc thù khu kinh tế cửa khẩu. Trong đó, cần chú trọng lãnh đạo, chỉ đạo bảo đảm phát triển khu kinh tế cửa khẩu bền vững, góp phần tăng cường sức mạnh để bảo đảm vững chắc về QP-AN. Phát triển nhanh cần gắn với bền vững, đi đôi với phát triển văn hóa - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định ở vùng biên.

Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước của chính quyền các cấp về chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện phát triển khu kinh tế cửa khẩu gắn với củng cố QP-AN. Quá trình quy hoạch xây dựng khu kinh tế cửa khẩu không để phát sinh mâu thuẫn giữa quy hoạch phát triển KT-XH với việc phát huy, sử dụng các công trình quốc phòng, quân sự. Phát huy vai trò trách nhiệm và tăng cường sự phối hợp của các tổ chức KT-XH, vai trò của Mặt trận Tổ quốc các cấp với lực lượng vũ trang địa phương trong mọi hoạt động nhằm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển KT-XH và bảo đảm QP-AN trong khu kinh tế cửa khẩu.

Ba là, xây dựng, phát triển khu kinh tế cửa khẩu luôn gắn với tăng cường củng cố QP-AN vững mạnh.

Cần chú trọng kết hợp xây dựng cơ sở hạ tầng KT-XH ở khu kinh tế cửa khẩu, như: Các khu hợp tác kinh tế biên giới; khu vực cửa khẩu quốc tế; khu công nghiệp, sân bay, cảng biển, khu du lịch, khu đô thị… với xây dựng các công trình phòng thủ. Trong đó, cần đặc biệt chú trọng quy hoạch tổng thể mặt bằng sử dụng đất, tránh chồng lấn các khu vực quân sự quan trọng, các sở chỉ huy của lực lượng vũ trang và phải chấp hành nghiêm Pháp lệnh bảo vệ công trình QP-AN và khu quân sự. Kết hợp xây dựng các kho bãi, các cơ sở y tế, hệ thống điện, nước, bưu chính viễn thông với việc bố trí thế trận phòng thủ. Xây dựng cơ sở hạ tầng KT-XH các khu kinh tế, cơ sở công nghiệp lưỡng dụng, sẵn sàng động viên cho công nghiệp quốc phòng; xây dựng căn cứ hậu phương, khu vực phòng thủ then chốt, tăng cường thế và lực, sẵn sàng đáp ứng yêu cầu khi có tình huống xảy ra. 

Cùng với đó, cần tiếp tục xây dựng, phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của các khu kinh tế - quốc phòng, nhằm phát triển KT-XH gắn với tăng cường QP-AN ở khu kinh tế cửa khẩu trên địa bàn chiến lược. Xây dựng cơ sở hạ tầng KT-XH với xây dựng thế trận về chính trị, trong đó, chú trọng củng cố “thế trận lòng dân” vững chắc gắn với xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh.  

Việc nâng cao hiệu quả kết hợp phát triển KT-XH ở khu kinh tế cửa khẩu gắn với tăng cường, củng cố QP-AN là vấn đề cấp bách trong tình hình mới để vừa phát triển được kinh tế vừa khai thác, phát huy được tiềm năng, thế mạnh tại chỗ phục vụ cho nhiệm vụ QP-AN, góp phần xây dựng biên giới hữu nghị, hòa bình, ổn định, hợp tác cùng phát triển, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.

Đại tá NGUYỄN ĐÌNH HOÀN

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Vũ Phong Cầm, Báo điện tử Bộ Xây dựng (18/9/2018). Móng Cái (Quảng Ninh): Tỏa sáng bức tranh kinh tế xã hội nơi biên cương phía Bắc.

2. Thuỳ Linh, Cổng Thông tin điện tử tỉnh Lào Cai (19/4/2019). Khu kinh tế cửa khẩu - Động lực giúp thay đổi diện mạo vùng biên.