(CNQP&KT) - Dịp Tết, nhu cầu sử dụng thực phẩm tăng mạnh, nhất là thực phẩm tươi sống. Trước vấn nạn thực phẩm bẩn tràn lan, khó kiểm soát, thì việc dùng máy khử độc bằng khí ô-dôn (ozone) được coi là biện pháp an toàn cần thiết đối với người tiêu dùng.

Tuy nhiên, hiện đang có những thông tin thất thiệt về máy khử độc ô-dôn, gây hiểu lầm và hoang mang cho người tiêu dùng. Bài viết sẽ cung cấp những thông tin về dòng sản phẩm này để bạn đọc tham khảo.

Các chất khí khử khuẩn trong nước

Máy khử độc bằng khí ô-dôn đang có mặt trên thị trường chủ yếu do một số doanh nghiệp trong và ngoài Quân đội sản xuất, là sản phẩm được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng. Xét dưới góc độ chuyên ngành, khí clo (Cl2) được sử dụng rất phổ biến để khử khuẩn trong các nhà máy nước. Ở nước ta, chỉ riêng một nhà máy nước công suất trung bình, hàng năm sử dụng vài chục tấn khí loại này.

Chúng ta có thể cảm nhận nước được sục khí clo đôi khi ngửi thấy mùi hăng hắc, đấy chính là khí clo còn tồn dư trong nước. Mặt khác, khí clo rất độc, trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, một số nước đã từng sử dụng bom chứa khí clo để đầu độc quân đội đối phương. Câu hỏi đặt ra là: Dùng khí độc như vậy có gì mâu thuẫn không? Xin trả lời: Không! Khí clo là chất oxi hóa mạnh có khả năng phá hủy tế bào của các vi sinh vật và đương nhiên phá hủy cả tế bào phổi của người, động vật. Vấn đề là liều lượng sử dụng thế nào. Nếu dùng liều lượng cao, clo trở thành bom hóa học, gây chết người hàng loạt. Còn dùng liều lượng hợp lý, đặc biệt trong môi trường nước, khí clo là chất diệt khuẩn rất tốt, nên ngày nay khí clo vẫn đang được dùng phổ biến trong các nhà máy nước trên toàn thế giới.

Tương tự như clo, ô-dôn cũng là chất oxi hóa mạnh, còn mạnh hơn cả clo. Trong kỹ thuật, người ta thể hiện khả năng oxi hóa bằng thế oxi hóa U, thì U của clo là 1,36V, còn  U của ô-dôn là 2,07V. Như vậy, oxi hóa là cơ chế khử khuẩn chung của cả hai chất, song của ô-dôn mạnh hơn. Từ cuối thế kỷ XIX, ô-dôn đã được sử dụng để khử khuẩn trong nước và không khí. Ô-dôn có hai ưu thế so với clo là khả năng oxi hóa mạnh hơn và nhanh chóng phân rã, có nghĩa là khác với clo, ô-dôn không tồn đọng lâu trong môi trường nước và không khí.

Máy khử độc bằng khí ô-zôn.

Liều lượng và giới hạn an toàn của một số loại khí

   Liều lượng (ký hiệu D) được hiểu là số lượng hay đúng hơn là nồng độ ô-dôn C (đơn vị đo: mg O3/lít nước hay mg O3/mét khối không khí...) tác động lên môi trường (con người hay sinh vật) trong thời gian T (phút, giờ). Vậy, liều lượng là tích số giữa nồng độ nhân với thời gian: D=C x T (mg O3 nhân với  phút) chia cho lít nước (mg-phút/lít), hay mg O3 nhân với phút chia cho mét khối không khí (mg-phút/m3).

Ví dụ: Để diệt 99% Ecoli (vi khuẩn đường ruột), cần liều lượng ô-dôn là 0,02 mg-phút/lít.  Nếu dùng chất diệt khuẩn khá phổ biến là chloramin thì cần liều lượng trên dưới 100 mg-phút/lít (đấy là lý do người ta hay nói ô-dôn mạnh hơn chloramin hàng nghìn lần). Vì vậy, nếu dùng nồng độ thấp thì cần tăng thời gian và ngược lại.

Thức ăn, nước uống, thuốc chữa bệnh hay các hóa chất đều cần dùng đúng mức, tức là trong giới hạn cho phép. Dùng quá ít không tốt (không có tác dụng), dùng quá nhiều cũng không tốt.  Tất nhiên, giới hạn này còn tùy vào từng trường hợp cụ thể.

Cách sử dụng máy sục khí ô-dôn an toàn

Máy ô-dôn công nghiệp có công suất lớn, dùng để xử lý nước trong các nhà máy nước, có chế độ quản lý an toàn rất nghiêm ngặt. Còn máy ô-dôn gia dụng bán trên thị trường có công suất nhỏ, sản sinh cỡ vài trăm miligam ô-dôn/giờ. Lượng khí này chủ yếu được sục vào nước để rửa rau quả trong thời gian tương đối ngắn, khoảng 10-20 phút. Một phần lớn ô-dôn hòa tan vào nước và tự phân hủy sau khoảng 30 phút. Trong quá trình đó đã đủ để diệt được vi khuẩn, khử mùi trong thức ăn rau quả hoặc các loại thực phẩm thịt, cá… Trong quá trình sục khí, lượng ô-dôn thoát ra từ nước vào không khí chỉ khoảng 20-30%. Nếu nhà bếp của gia đình bạn có diện tích khoảng 10 mét vuông (tương đương 25 mét khối không khí), thì trong thời gian máy ô-dôn hoạt động (10-20 phút) nồng độ ô-dôn trong không khí bếp không vượt 0,1 ppm, tức là trong mức an toàn. Ở Mỹ, người ta chấp nhận nồng độ 0,1 ppm ô-dôn trong 8 giờ, còn bếp của gia đình bạn là 0,1 ppm chỉ trong 20 phút! Người bình thường có thể cảm nhận mùi ô-dôn với nồng độ 0,01 ppm, nhỏ hơn ngưỡng cho phép tới 10 lần. Vì vậy, khi cảm thấy có mùi “hắc” trong thời gian ngắn thì vẫn không có hại gì cho cơ thể, nếu cẩn thận người sử dụng có thể tạm tắt máy phát ô-dôn hoặc mở cửa sổ cho thông thoáng.

Có người lo ngại khí oxit nitơ, một loại khí độc có thể sản sinh trong quá trình tạo khí ô-dôn. Thực ra điều này hoàn toàn không đáng lo ngại do trong các máy ô-dôn, thông thường người ta dùng cao áp không quá 7 ki-lô vol. Cao áp này tạo ra điện trường đủ để phá hủy liên kết giữa hai nguyên tử oxi (có năng lượng liên kết nhỏ) tạo khí ô-dôn. Trong khi năng lượng liên kết của phân tử nitơ N2 lớn gấp đôi so với phân tử oxi, với điện trường đó khó phá hủy phân tử N2 để tạo ra oxit nitơ. Do đó, oxit nitơ đồng hành với ô-dôn là cực ít. Trong khi đó ngưỡng cho phép các oxit nitơ rất lớn 25-50 ppm, tức là cao hơn ngưỡng ô-dôn (0,1 ppm) hàng trăm lần. Vì thế, vấn đề các oxit nitơ sinh ra trong quá trình tạo ô-dôn không đáng kể, thấp hơn nhiều so với giới hạn cho phép.

Xét trên bình diện khoa học và thực tiễn, ô-dôn là chất khử khuẩn tốt, đặc biệt trong môi trường nước. Hiện nay, tình trạng thực phẩm bẩn, không an toàn tràn lan ở nhiều nơi, việc người nội trợ sử dụng máy sục khí ô-dôn cho thực phẩm trước khi chế biến là điều cần thiết, nên làm. Trên thị trường nước ta hiện nay có bán nhiều loại máy khử độc ô-dôn gia dụng rất an toàn, hiệu quả, đặc biệt là loại máy của Công ty Cổ phần Đầu tư và Ứng dụng công nghệ cao HCT đã được nhận giải Nhất tại Cuộc thi sáng tạo Khoa học - Công nghệ Việt Nam (Vifotec) năm 2014. Các máy này đều có công suất nhỏ (một vài trăm mg ô-dôn/giờ), thời gian sục trong nước ngắn (10-20 phút), đủ để diệt vi khuẩn có hại, khử mùi trong thực phẩm, hoàn toàn không có khả năng gây hại cho người sử dụng.

                                                                                                       GS, TS. Nguyễn Hoàng Nghị

Nguyên Phó viện trưởng Viện Vật lý- Trường Đại học Bách khoa Hà Nội