CNQP&KT - Vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển đã khẳng định được sức mạnh, vai trò chiến lược trong các cuộc chiến tranh hiện đại. Trong những năm tới, phát triển vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển vẫn là xu thế chung của các quốc gia trên thế giới.

Ngày nay, sự bùng nổ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của vũ khí, tạo sự dịch chuyển từ thời đại của vũ khí thông thường sang vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển với tính năng kỹ, chiến thuật vượt trội, đáp ứng yêu cầu tác chiến đa dạng. Sự ra đời và sử dụng rộng rãi các loại vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển dẫn đến sự thay đổi về hình thái tác chiến và phương thức tiến hành các cuộc chiến tranh. Dưới đây là một số loại vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển điển hình:

TÊN LỬA

Tên lửa là một trong những vũ khí thông minh được chế tạo sớm nhất trên thế giới. Năm 1944, Đức đã chế tạo tên lửa có điều khiển đầu tiên trên thế giới mang tên V-2. Sự phát triển không ngừng các chủng loại tên lửa, có tầm bắn từ vài chục km tới hàng chục nghìn km với độ chính xác cao và khó bị đánh chặn, có thể mang nhiều loại đầu đạn khác nhau đã khiến tên lửa ngày càng khẳng định vai trò quyết định trong các cuộc chiến tranh. Trong chiến tranh Việt Nam, Không quân Mỹ đã phải nếm thất bại nặng nề trước lưới lửa phòng không hiệu quả cao của Việt Nam, trong đó có vai trò rất quan trọng của tên lửa phòng không. Trong chiến tranh vùng Vịnh năm 1991, Mỹ đã bắn tổng cộng 288 tên lửa Tomahawk vào I-rắc trong đó có trên 90% trúng các mục tiêu quan trọng.

Hiện nay, nhiều quốc gia đang phát triển tên lửa tiến công chiến lược, có sức răn đe lớn, như: đạn đạo xuyên lục địa có vận tốc đến 20 Mach (gần 25.000km/h), mang được đầu đạn hạt nhân, có khả năng phóng ra hàng chục mục tiêu giả để đánh lừa hệ thống phòng thủ tên lửa của đối phương. Một số nước đã chế tạo thành công tên lửa tấn công tiêu diệt vệ tinh liên lạc, trinh sát và dẫn đường của đối phương. Không chỉ vậy, nhiều nước đã đột phá trong phát triển các loại tên lửa hành trình thế hệ mới có khả năng tự tìm mục tiêu, tự ra quyết định và lựa chọn chiến thuật tấn công, phân công nhiệm vụ trong nhóm tấn công, tự rút kinh nghiệm và tránh lặp lại sai lầm. Song song với việc phát triển các loại tên lửa tấn công, các nước cũng đẩy mạnh phát triển các hệ thống phòng thủ tên lửa có khả năng đánh chặn cả tên lửa đạn đạo xuyên lục địa, tên lửa hành trình siêu thanh và máy bay ở độ cao đến 200km, khoảng cách đến 600 km.

BOM, ĐẠN THÔNG MINH

Bom thông minh là loại bom được điều khiển để đánh trúng mục tiêu cụ thể, nhằm tăng xác suất phá hủy đối với các mục tiêu đã định, giảm thiểu thiệt hại phụ. Trong Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất (năm 1991), bom, đạn dẫn đường chỉ chiếm 9% tổng số vũ khí được sử dụng, nhưng lại chiếm đến 75% tổng số vụ tấn công thành công. Mặc dù bom dẫn đường thường được sử dụng cho các mục tiêu khó nhưng vẫn có khả năng tiêu diệt mục tiêu cao hơn 35 lần so với bom thả theo phương pháp thông thường. Ngay cả khi bom dẫn đường trượt mục tiêu, vẫn có thể giảm bớt tác hại đối với dân thường.

Nhiều quốc gia đã sản xuất được các loại đạn pháo, đạn cối và đạn cho súng trường có điều khiển. Mỹ là quốc gia đầu tiên trên thế giới biên chế đạn pháo thông minh cho Quân đội với sự xuất hiện của mẫu M712 Copperhead cỡ nòng 155mm, dẫn đường bằng la-de vào năm 1982. Đến nay, Mỹ và Nga đã chế tạo được các loại đạn pháo dẫn đường bằng vệ tinh có độ chính xác cao (sai số vòng tròn 4m) như Excalibur của Mỹ dẫn đường bằng GPS và Krasnopol-D của Nga dẫn đường bằng Glonass. Không chỉ phát triển đạn pháo, hai quốc gia này còn đang phát triển đạn dành cho súng bắn tỉa có khả năng điều chỉnh quỹ đạo để bám theo mục tiêu, ngay cả khi mục tiêu đã di chuyển ra bên ngoài điểm ngắm trước đó.

Vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển có độ chính xác cao, tự dẫn đường đến mục tiêu, như các loại tên lửa, bom đạn có điều khiển, máy bay không người lái (UAV)…

MÁY BAY KHÔNG NGƯỜI LÁI

Những năm gần đây, thế giới chứng kiến sự phát triển không ngừng của máy bay không người lái (UAV), không chỉ đảm nhiệm vai trò trinh sát mục tiêu như thiết kế ban đầu, mà còn được thông minh hóa, trang bị vũ khí điều khiển chính xác, trở thành phương tiện trinh sát, tấn công rất hiệu quả. Trong cuộc chiến tranh Azerbaijan-Armenia (năm 2020), Azerbaijan đã sử dụng UAV tự sát Harop tiêu diệt 6 tổ hợp S-300. Sau đó sử dụng UAV Bayraktar TB2 trang bị đạn thông minh dẫn đường chính xác để phá hủy các thiết bị quân sự trị giá khoảng 1 tỷ USD của Armenia.

Phát triển mới nhất là máy bay ném bom không người lái đầu tiên trên thế giới X-47B của Mỹ, được ứng dụng những công nghệ tàng hình tiên tiến nhất về thiết kế khí động học và vật liệu. X-47B trang bị hệ thống trí tuệ nhân tạo, có khả năng tự động điều khiển bay phù hợp với địa hình; đường bay được lập trình sẵn và mọi hoạt động được giám sát bởi các trung tâm chỉ huy trên mặt đất. Đồng thời, do được lắp hệ thống cảm biến quang - hồng ngoại tối tân, ra-đa hiện đại, X-47B có khả năng mở khẩu độ tổng hợp để lập bản đồ mặt đất, chuyển tiếp chỉ thị mục tiêu cho các đơn vị hỏa lực trên bộ. Sự khác biệt lớn nhất giữa X-47B với các máy bay không người lái phát triển trước đó là nó có khả năng hoạt động độc lập, dựa trên các chương trình máy tính, không cần nhân viên điều khiển từ xa.

Không chỉ dừng lại trong phát triển UAV trinh sát, tấn công đơn lẻ, xu hướng sử dụng UAV tác chiến kiểu “bầy đàn” đã được nghiên cứu. Mỹ đã nghiên cứu chế tạo UAV sử dụng trí tuệ nhân tạo, “trí tuệ bầy đàn” (swarm intelligence), có khả năng liên lạc, kết nối với nhau và thay đổi cấu hình để hoàn thành nhiệm vụ thay cho các UAV bị tổn thất khác. Một lực lượng đông đảo  UAV hoạt động trên chiến trường có thể tự động định vị bản thân và thu được toàn bộ hình ảnh trên mặt đất với mọi địa hình và cho phép UAV tiến hành trinh sát, tấn công chính xác. Đây là một bước tiến mới trong lĩnh vực ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tự động hóa quá trình chỉ huy và điều khiển tác chiến.

Trước sự phát triển có tính bước ngoặt, cùng những tính năng vượt trội, hiệu quả trong tác chiến của UAV, quân đội các nước đã có những thay đổi đáng kể trong tổ chức lực lượng không quân, đảm bảo phù hợp với các hình thái tác chiến mới trong tương lai. Theo nhiều nguồn tin, gần đây, Bộ Quốc phòng Mỹ đã thành lập trung đoàn máy bay không người lái để thay thế cho trung đoàn máy bay tiêm kích F-16 trong thực hiện nhiệm vụ tác chiến. Singapore cũng đã thành lập Bộ Tư lệnh máy bay không người lái.

Việt Nam cần đẩy mạnh nghiên cứu phát triển vũ khí thế hệ mới, trong đó có vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển, góp phần đẩy nhanh tiến trình hiện đại hóa Quân đội.

RÔ-BỐT CHIẾN ĐẤU

Rô-bốt ngày càng có vai trò quan trọng và được sử dụng phổ biến trong các hoạt động quân sự, ở cả ba môi trường (mặt đất, trên không, dưới nước); có thể làm nhiệm vụ chiến đấu, trinh sát, phòng hóa, vận tải… Các rô-bốt chiến đấu sử dụng trí tuệ nhân tạo có thể hoạt động tự chủ, thích ứng với các điều kiện khác nhau của môi trường hay sự thay đổi của chính nó để đạt được các mục đích đặt ra. Đặc biệt, rô-bốt có khả năng tự bảo dưỡng, tự học hoặc đạt được những khả năng mới mà không cần sự trợ giúp từ bên ngoài, tự điều chỉnh hoạt động phù hợp với môi trường xung quanh và thích ứng với tình huống mới, tự tương tác với con người và môi trường... Theo các chuyên gia quân sự, rô-bốt hóa là hướng phát triển lý tưởng, không chỉ cho phép bảo toàn sinh mạng người lính mà còn tạo ra một loạt ưu thế trước đối phương, hình thành loại hình chiến tranh rô-bốt hóa thay thế người lính trên chiến trường. Điều này đã không còn là viễn tưởng, bởi trong thực tế các cuộc chiến tranh gần đây, rô-bốt chiến đấu đã được sử dụng rất phổ biến.

Đi tiên phong trong lĩnh vực này là quân đội của các nước có nền khoa học - công nghệ tiên tiến, hiện đại. Quân đội Mỹ đã nghiên cứu, sản xuất và ứng dụng thành công các rô-bốt cứu thương Bear, rô-bốt chiến binh BigDog, rô-bốt trang bị vũ khí Talon. I-xra-en cũng đưa vào sử dụng thực chiến rô-bốt chiến đấu Dogo, trang bị súng Glock 9mm, được xếp hạng là rô-bốt chiến đấu cấp chiến thuật tốt nhất thế giới và rô-bốt chiến đấu chuyên dụng Roni, được lắp đặt các thiết bị trinh sát, định vị mục tiêu hiện đại, cơ động được trên địa hình phức tạp, nguy hiểm, trang bị cho các đơn vị bộ binh. Quân đội Nga được trang bị rô-bốt trinh sát Platforma-M, xe chiến đấu bộ binh không người lái Argo, rô-bốt rà phá mìn Uran-6…

Bên cạnh những tính năng ưu việt, vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển vẫn có những mặt hạn chế nhất định. Trong chiến tranh Trung Đông năm 1973, Syria vì đã quá tin tưởng vào hệ thống tên lửa SA-6 đã không bố trí pháo bảo vệ mục tiêu nên khi Israel dùng tác chiến điện tử dày đặc đã khiến hệ thống SA-6 mất tác dụng. Bằng một đợt máy bay oanh kích, Israel đã phá hủy được 19 trận địa SA-6 của Syria mà không mất một máy bay nào. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bộ đội Phòng không Việt Nam đã sử dụng màn khói ngụy trang có hiệu quả để vô hiệu hóa bom dẫn la-de của Mỹ khi có ý định đánh vào Nhà máy điện Yên Phụ (Hà Nội). Như vậy, vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển cũng chịu tác động bởi địa hình, thời tiết, khí hậu dẫn đến hiệu quả thực tế khác với lý thuyết; có thể bị gây nhiễu và bị chế áp bởi tác chiến điện tử.

Vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển đã khẳng định được sức mạnh, vai trò chiến lược trong các cuộc chiến tranh hiện đại. Trong những năm tới, phát triển vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển vẫn là xu thế chung của các quốc gia trên thế giới và tỷ lệ sử dụng những loại vũ khí lợi hại này trong các cuộc chiến sẽ ngày càng tăng. Đối với Việt Nam, cần đẩy mạnh nghiên cứu phát triển vũ khí thế hệ mới, trong đó có các loại vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển, góp phần đẩy nhanh tiến trình hiện đại hóa Quân đội. Đồng thời, nghiên cứu phát triển nghệ thuật quân sự, nhất là các loại hình tác chiến mới, phương pháp tác chiến mới trong điều kiện chiến tranh sử dụng vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển. Bên cạnh đó, tổ chức huấn luyện cho bộ đội sử dụng thành thạo các loại vũ khí, trang bị hiện có; hiểu biết về vũ khí, khí tài, đặc biệt là các loại vũ khí thông minh, vũ khí có điều khiển để có phương án tác chiến phù hợp.

Đại tá, ThS. LÊ PHÚ CƯỜNG

Bộ Tham mưu, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng