CNQP&KT - Phát triển công nghiệp quốc phòng theo hướng lưỡng dụng đã được Đảng ta nhận thức và đề ra từ rất sớm. Tuy nhiên, đến Đại hội XIII của Đảng, chủ trương này mới được khẳng định một cách rõ nét và đầy đủ. Việc triển khai chủ trương này có ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh hiện nay.

Phát triển Công nghiệp quốc phòng (CNQP) theo hướng lưỡng dụng là chủ trương quan trọng trong Chiến lược quốc phòng, được đặt ra lần đầu tiên trong Nghị quyết số 229, Hội nghị lần thứ 22 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa III (năm 1974), đó là: “Kết hợp khả năng của công nghiệp quốc phòng với công nghiệp dân dụng, sử dụng một phần khả năng của công nghiệp quốc phòng phục vụ phát triển kinh tế. Kết hợp mục đích kinh tế với mục đích quốc phòng trong quy hoạch phát triển giao thông, bưu điện, xây dựng kho tàng và xí nghiệp quan trọng trong chủ trương, kế hoạch mở các vùng kinh tế mới, v.v.”1.

Trong thời kỳ đổi mới, chủ trương chiến lược này tiếp tục khẳng định tính đúng đắn và có điều kiện để hiện thực hóa. Tại Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII, Tổng Bí thư Đỗ Mười chỉ rõ: “Quan tâm đúng mức đến công nghiệp quốc phòng. Xây dựng các phương án và cơ chế huy động các ngành công nghiệp dân dụng phục vụ những nhu cầu quốc phòng một cách có hiệu quả. Đồng thời, tận dụng năng lực của công nghiệp quốc phòng để làm sản phẩm dân dụng góp phần đáp ứng yêu cầu của sản xuất và đời sống”2. Với chủ trương này, CNQP không chỉ bó hẹp trong việc nghiên cứu, sản xuất, sửa chữa các loại vũ khí, trang bị kỹ thuật mà đã tích cực tham gia sản xuất các mặt hàng dân sự phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Đến Đại hội VIII của Đảng (năm 1996), quan điểm đó được triển khai cụ thể hơn: “Kết hợp kinh tế với quốc phòng nhằm đáp ứng những nhu cầu tối thiểu cần thiết trong từng thời kỳ”; đồng thời “Khai thác có hiệu quả tiềm năng của các cơ sở công nghiệp quốc phòng để tham gia xây dựng kinh tế. Có cơ chế, chính sách quản lý các xí nghiệp quốc phòng và lực lượng quân đội, công an làm kinh tế theo đúng pháp luật và phù hợp với tính chất đặc thù của quốc phòng và an ninh”3. Với tinh thần đó, đến Đại hội IX (năm 2001), Đảng ta chủ trương “Đầu tư thích đáng cho công nghiệp quốc phòng, trang bị kỹ thuật hiện đại cho quân đội, công an”; “Phát triển công nghiệp quốc phòng và kết hợp sử dụng năng lực đó để tham gia phát triển kinh tế - xã hội. Coi trọng sản xuất một số mặt hàng vừa phục vụ kinh tế, vừa phục vụ cho quốc phòng, an ninh”4.

Nhất quán thực hiện chủ trương trên, định hướng xây dựng và phát triển CNQP theo hướng lưỡng dụng được Đại hội X của Đảng (năm 2006) xác định: “Xây dựng công nghiệp quốc phòng trong hệ thống công nghiệp quốc gia dưới sự chỉ đạo, quản lý điều hành trực tiếp của Chính phủ, đầu tư có chọn lọc theo hướng hiện đại, vừa phục vụ quốc phòng vừa phục vụ dân sinh”5. Đại hội XI của Đảng (năm 2011) tiếp tục chỉ rõ: “Mở rộng phương thức huy động nguồn lực xây dựng công nghiệp quốc phòng và nâng cao khả năng bảo đảm của công nghiệp quốc phòng”6.

Đến Đại hội XII của Đảng (năm 2016), chủ trương phát triển CNQP lưỡng dụng đã được khẳng định một cách rõ ràng hơn và đây cũng là lần đầu tiên tính chất lưỡng dụng của CNQP được đưa vào văn kiện Đảng, đó là: “Đẩy mạnh xây dựng công nghiệp quốc phòng, an ninh theo hướng lưỡng dụng; tăng cường nguồn lực tạo cơ sở vật chất - kỹ thuật hiện đại cho lực lượng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”7. Kế thừa quan điểm đó, Đại hội XIII của Đảng (năm 2021) nhấn mạnh và thể hiện quan điểm mới: “Phát triển công nghiệp quốc phòng, an ninh theo hướng lưỡng dụng, ngày càng hiện đại, có trình khoa học - công nghệ cao, là bộ phận quan trọng và trở thành mũi nhọn của công nghiệp quốc gia”8.

Phát triển CNQP lưỡng dụng đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu của Quân đội trong thời kỳ mới.

Như vậy, chủ trương phát triển CNQP theo hướng lưỡng dụng đã được Đảng nhận thức và đề ra từ rất sớm. Mặc dù, cách gọi và mức độ thể hiện khác nhau trong mỗi văn kiện, nhưng tinh thần chung là kết hợp chặt chẽ CNQP với công nghiệp quốc gia; CNQP phải tham gia tích cực vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thúc đẩy sự phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội.

Trên cơ sở quán triệt và thực hiện nghiêm túc các chủ trương, đường lối của Đảng về phát triển CNQP, những năm qua, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo toàn quân triển khai đồng bộ, toàn diện các giải pháp về phát triển CNQP theo hướng lưỡng dụng và đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần từng bước hiện đại hóa, nâng cao sức mạnh và khả năng sẵn sàng chiến đấu của Quân đội, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới. Cụ thể: Chủ trương, quan điểm phát triển CNQP theo hướng lưỡng dụng, hiện đại đã được triển khai thực hiện nghiêm túc, bảo đảm phục vụ hiệu quả sự nghiệp xây dựng Quân đội, củng cố quốc phòng, góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Tổ chức lực lượng CNQP được củng cố, kiện toàn, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ của Quân đội và ngày càng gắn kết, hòa nhập với công nghiệp quốc gia. Bên cạnh việc ưu tiên cho hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị, Tổng cục CNQP nói riêng và ngành CNQP nói chung, đã kết hợp, tận dụng và phát huy được các nguồn lực về con người, thiết bị, công nghệ, tài chính để phát triển kinh tế đạt kết quả tốt. Sản xuất kinh tế có sự tăng trưởng khá cao ở một số lĩnh vực; cơ chế quản lý và tổ chức hoạt động của các đơn vị có bước chuyển biến tích cực về quản trị, cơ bản tạo được sức cạnh tranh trên thị trường trong nước, bước đầu hội nhập kinh tế quốc tế...

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, quá trình xây dựng, phát triển nền CNQP Việt Nam theo hướng lưỡng dụng, hiện đại vẫn còn một số hạn chế nhất định, như: Công tác xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển CNQP lưỡng dụng còn bất cập; tổ chức bộ máy, cơ chế quản lý, trình độ khoa học - công nghệ và nguồn nhân lực chưa theo kịp yêu cầu phát triển. Việc đầu tư ngân sách và huy động các nguồn lực cho xây dựng, phát triển CNQP chưa có sự đột phá; phát triển khoa học - công nghệ của CNQP mang tính lưỡng dụng chưa được quan tâm, coi trọng đúng mức; chất lượng một số sản phẩm thiếu ổn định, độ tin cậy chưa cao. Việc thực hiện lưỡng dụng trong các dự án đầu tư cũng như duy trì đội ngũ cán bộ, công nhân viên, lao động quốc phòng còn gặp nhiều khó khăn.

Trong thời gian tới, để tiếp tục phát triển CNQP Việt Nam theo hướng tự chủ, lưỡng dụng, hiện đại, thực sự là bộ phận quan trọng và trở thành mũi nhọn của công nghiệp quốc gia, cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý, điều hành của Chính phủ, trách nhiệm của Bộ Quốc phòng đối với phát triển CNQP lưỡng dụng. Đây là giải pháp quan trọng hàng đầu, nhằm bảo đảm sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp của Đảng và sự quản lý điều hành của Chính phủ đối với phát triển CNQP lưỡng dụng, bảo đảm sự thống nhất trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo từ Trung ương đến địa phương và các bộ, ngành. Theo đó, cần tiếp tục quán triệt, thực hiện nghiêm túc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Chính phủ về xây dựng, phát triển CNQP, an ninh, trọng tâm là Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 26/1/2022 của Bộ Chính trị khóa XIII về “Đẩy mạnh phát triển Công nghiệp quốc phòng đến năm 2030 và những năm tiếp theo” và Thông báo kết luận số 25/TB-TW, ngày 11/4/2017 của Bộ Chính trị khóa XII về Đề án “Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng, an ninh đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”. Trên cơ sở đó, từng bộ, ngành, địa phương, đơn vị cần cụ thể hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng, phát triển CNQP thành các nghị quyết, chỉ thị, mục tiêu, chương trình, kế hoạch... để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai thực hiện có hiệu quả.

“Phát triển CNQP theo hướng chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại trên ba yếu tố then chốt: tiềm lực khoa học - công nghệ, nhân lực và xây dựng thể chế”.

(Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính)

Hai là, hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển CNQP lưỡng dụng phù hợp, hiệu quả trong giai đoạn mới. Đây là giải pháp quan trọng nhằm tạo hành lang pháp lý, các chính sách phù hợp với thực tiễn đất nước và những cam kết quốc tế. Quá trình hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về CNQP cần chú ý tới yêu cầu tháo gỡ các rào chắn để khuyến khích và thu hút các nguồn lực đầu tư phát triển khoa học - công nghệ, nguồn nhân lực... Trong đó, từng bước cụ thể hóa việc áp dụng trong ngành CNQP các văn bản pháp luật về thị trường khoa học - công nghệ, chuyển giao công nghệ, bảo vệ bí mật Nhà nước, cạnh tranh, đấu thầu… Mô hình tổ chức của các doanh nghiệp CNQP lưỡng dụng cũng cần có sự chuyển đổi cho phù hợp với điều kiện đặc thù của sản xuất quân sự và yêu cầu khắc phục tình trạng khép kín, biệt lập, thúc đẩy năng lực cạnh tranh các sản phẩm quân sự và sản phẩm dân sinh trên thị trường trong nước và quốc tế.

Ba là, đẩy mạnh cơ cấu lại doanh nghiệp CNQP theo hướng lưỡng dụng. Đây là yêu cầu tất yếu để CNQP phát triển theo hướng lưỡng dụng, hiện đại. Theo đó, trong những năm tới, ngành CNQP cần tiếp tục quán triệt, thực hiện nghiêm các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Chính phủ về sắp xếp, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp quốc phòng; tập trung quy hoạch, định hướng sản xuất các sản phẩm lưỡng dụng phù hợp với thế mạnh, khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp CNQP.

Bốn là, đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong phát triển CNQP lưỡng dụng, trọng tâm là: công nghệ vật liệu mới, cơ khí chính xác, đóng tàu; công nghệ hóa học; công nghệ thông tin… đây là những lĩnh vực cần được ưu tiên phát triển để nhanh chóng đạt được mục tiêu hiện đại quân đội, mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đồng thời sẵn sàng tham gia thị trường quốc tế, nâng tầm vị thế của nền CNQP Việt Nam.

Trung tá, TS. NGUYỄN ĐỨC LONG

 Khoa Kinh tế chính trị học Mác-Lênin - Học viện Chính trị

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 34, tr.413, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

 2. Đỗ Mười, Đẩy tới một bước sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, Tạp chí Xây dựng Đảng, số 8/1984, tr.3.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc thời kỳ đổi mới (Khóa VI, VII, VII, IX, X), Phần I, tr.754.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2001, tr.119, 168.

 5. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2006, tr.110.

6. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.138.

7. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.150.

 8. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021, tr.279.